Historie

Ter gelegenheid van het 75 jarig bestaan van Ens in 2021, heeft Frans Pol van FP Video een prachtige film gemaakt over de historie van Ens. U kunt de film hier terug zien.

Van dorp C tot Ens

De voorgeschiedenis van Ens begint bij Ramspol. Op 10 november 1941 was het barakkenkamp Ramspol gereedgekomen. In de zomer van 1943 kwamen de eerste bewoners in dorp C. Er was toen nog geen weg naar Ramspol. Bij droog weer kon men enigszins fietsen bij minder gunstig weer moest men lopen. Kamp Ens kwam enige tijd later.
Vervolgens kwam het stenen kamp Ens II. De eerste ondernemers vestigden zich toen in Ens. ( loonbedrijf van de Veeken, en Oomen, de smid Wink (wat later Wink-Liewis werd).
In 1946 werd de eerste stenen woning gebouwd.

De naam Ens

De naam Ens bestaat al meer dan 1200 jaar. Sinds 793 na Christus is er steeds een dorp met de naam Ens geweest. Het was bijvoorbeeld de benaming voor de zuidelijke punt van het voormalig eiland Schokland. In latere jaren werd de Molen- of Middelbuurt op Schokland ook Ens .
Vandaar dat er diverse straten in het dorp naar belangrijke personen uit die tijd vernoemd zijn. Enkele voorbeelden: Petrus Aemilius (predikant in 1598), E.P. Seidel (burgemeester van 1806 tot 1811), G.J. Gillot (idem), Doorenweerd (van 1767 tot 1832 pastoor), Anthony Colijn (lichtwachter).

Over de oorsprong van de naam Ens is onderstaande bekend:

Het ontstaan van naam Ens

In het ethymologisch woordenboek, staat achter de naam ‘Enedseae’ de beschrijving van het woord ‘eend’.
Enedseae betekend eendenzee, afgeleid van het Germaanse anud-saiwa (eend-zee), en is de vroegst bekende naam van het voormalige eiland Ens. Het latere Schokland dat nu verdroogd in de Noordoostpolder ligt. Een oorkonde uit 793 maakt er voor het eerst melding van. Een uit 1150 daterend register noemt het ‘Endesle’. Tenslotte komt in 1302 ‘Enesce’ en in 1324 ‘Enze’ voor.

Op een oorkonde uit 793 wordt de naam Enedseae reeds genoemd.
Door geologisch onderzoek kon een reconstructie gemaakt worden van het IJsselmeer rond 800, dat toen veranderde van zoetwater veenmeer tot brakwaterlagune. Door een toenemende invloed van de Noordzee werden zeegaten en geulen groter. Steeds meer veengronden rond het veenmeer werden weggeslagen.
Een centraal gelegen groot eiland, waar Schokland en Urk later van resteerden, was zuidoostelijk door een veenrug met het hoge land verbonden. Die verbinding werd doorsneden door de oude loop van IJssel ten zuiden van het huidige Schokland. Bewoning schijnt er toen niet geweest te zijn want alle archeologische vondsten uit de Noordoostpolder dateren van vóór de 4e of na de 8e eeuw.

Terug naar de oorkonde. In de latijnse tekst wordt geen melding gemaakt van een eiland of plaats maar wel van een grens, ‘Land dat zich uitstrekte van Berilsi tot onder de grens met Enedseae’. Die grens was waarschijnlijk de oude IJsselloop, dat wat er boven lag was Enedseae. ‘Berilsi’ is de naam van een verdronken nederzetting die men lokaliseert in het ‘Seaeuuald’ of ‘Suifterbant’, een zompig bos gelegen tussen Enedseae en ‘Thornspiick’, het latere Elburg.
Urk, de op het eiland gelegen hoge keileembult, werd pas later (966) een zelfstandig eiland, vernoemd naar z’n kenmerk de ‘Ork’. Een naam waarin men een duistere prehistorische betekenis vermoed. Het bij het hoge land gelegen deel bleef Enedseae of Ens heten. Na 1000 werden beide eilanden steeds kleiner door voortdurende landverliezen aan een verziltende zee.

Enedseae kan dus in de 8e eeuw en mogelijk ook daarvoor, de naam van het grote eiland in het veenmeer zijn geweest. De letterlijke betekenis van Enedseae en de aannemelijkheid van veel eenden in een veenmeer, doet vermoeden dat het eiland vernoemd is naar het water waar het in lag. De Germaanse oorsprong van de naam wijst op gebruik door ongeletterde Friezen die toen het kustgebied bevolkten.
Waarheid, fantasie of geschiedsvervalsing, gesteld kan worden dat Enedseae, de lokale naam was van het grote eiland gelegen in de oer-binnenzee van Nederland. Een eiland vernoemd naar haar omringende water. Land noem je niet zomaar zee.

Bronnen en literatuur:
Enedseae schipper, Earik Ayo Wiersma
Blok, D.P., ‘Een diplomatisch onderzoek van de oudste particulier oorkonden van Werden’ Assen 1960
Berkel, G.van, Samplonius, K., ‘Het plaatsnamenboek’ Houten 1989
Rappol, M., Soonius, C.M., ‘In de bodem van Noord-Holland’ Amsterdam 1994
Geurts, A.J., ‘Schokland de historie van een weerbarstig eiland’ Zutphen 1991
Chandali, R., ‘Schokland revisited’ Zutphen 1992
Triest, J.C.van, ‘Omme noetsz will der zee’ Amsterdam 1981
Heide, G.D. van der, ‘Van landijs tot polderland. Tweeduizend eeuwen Zuiderzeegebied’ Naarden 1972

Kunstwerken in Ens:

– de kikker aan de baanhoek (aangeboden door voormalig huisarts Iwema)
– de baanbreker
– monument welkom op de zeebodem bij Ramspol
– kijk op Schokland bij de voormalige loswal aan de waterkant
– de door enser kunstenaren en kunstenaressen gemaakte beelden op ons wandelpad.

Monumenten in Ens:

Rk Gebouwtje en de Hervormde en Katholieke kerk staan op de gemeentelijke monumentenlijst.

Bezienswaardigheden in Ens

– RK kerk (Zoudenbalchstraat)
– RK gebouwtje (A. V. Bockholtstraat)(RK noodkerk in 1948 gebouwd)
– Voormalige Hervormde kerk (Kerkplein)
– Gereformeerde kerk (Stallijnstraat)
– Wilgenpad (Schokkerringweg. Onderdeel “op de Kuierlatten”)
– Wandelpad om Ens
– Theeschenkerij en parktuin Alfheim
– Balgstuw (Ramspol)
– Museum Schokland
– AKI Spoorwegovergang (E.P. Seidelstraat, tussen de Kruisstraat en de Sportweg in)

Wetenswaardigheden van Ens

Ens ligt in het zuiden van de gemeente Noordoostpolder, aan de weg Emmeloord-Kampen (N50). De verbindingen met Emmeloord, Urk, Kampen en Zwolle zijn prima. Er is ook een uitstekende busverbinding met die plaatsen.

Mede door zijn geografische ligging is Ens uitgegroeid tot een van de grotere dorpen in de polder. Het dorp is ontworpen door de Directie Wieringermeer (Noordoostpolderwerken). De bouw begon is 1948. Zoals overal in de gemeente Noordoostpolder is bij de bouw dankbaar gebruik gemaakt van de ruimte. De Baan, het centrum van het dorp, is een brede groene strook met daaraan een aantal winkels. De kerken overheersen in het dorpsbeeld. Er zijn moderne voorzieningen voor het lager onderwijs, een kinderboerderij en diverse mogelijkheden voor sportbeoefening. Ens beschikt over een sporthal, tennisbanen en een ijsbaan.

In Ens wonen zo’n 3100 mensen. Het dorp heeft een rijk verenigingsleven. Iedere zomer wordt er gedurende 7 dagen een dorpsfeest (Ensyfair) gehouden. De belangen van de bewoners worden behartigd door de dorpsvereniging.
Ens is een vriendelijk dorp met een agrarische inslag, hoewel de landbouw er niet overheerst. Ten zuiden van het dorp is een duidelijke overgang te zien naar het bloembollen- en tuinbouwgebied. De glastuinbouw neemt een zeer belangrijke plaats in.
Er is aanzienlijke industriële bedrijvigheid in het dorp.

Natuurlijk biedt ook Ens volop ruimte om te wonen in het groen.